Spotkanie na wystawie poświęconej włocławskim odznakom.

Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej zaprasza w niedzielę, 15 stycznia 2017 r., o godz. 12.00, do Muzeum Etnograficznym przy ul. Bulwary Marszałka Józefa Piłsudskiego 6, na spotkanie z cyklu „Niedziela z kustoszem”. Spotkanie otwarte na ekspozycji czasowej pt. „Falerystyka jako świadek historii. Odznaki włocławskie i odznaczenia państwowe” poświęcone zostanie przypomnieniu historii włocławskich organizacji i stowarzyszeń oraz wprowadzi w świat polskich orderów, odznaczeń i wyróżnień zaszczytnych. Pamiątki w postaci odznak organizacyjnych i odznaczeń okolicznościowych tworzą prawdziwe kalendarium wydarzeń i nierzadko dotyczą osób związanych z poszczególnymi organizacjami, uroczystościami i zakładami pracy. Wymienioną tematykę przybliżą: komisarz wystawy Marian Cieślak oraz Ryszard Pinkowski, miłośnik i znawca falerystyki. Wstęp wolny – spotkanie w ramach 25. finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

Rys historyczny o włocławskich pamiątkach falerystycznych.

Najstarszy zabytek falerystyczny związany z Włocławkiem sięga połowy XVIII w. 23 marca 1741 r. papież Benedykt XIV wystawił w Rzymie bullę, nadającą i zezwalającą członkom kapituły bazyliki włocławskiej, przywilej noszenia uroczystej oznaki tzw. dystynktorium. Zawiera ona jednocześnie jej barwny rysunek awersu i rewersu w rozmiarze rzeczywistym. I właśnie wspomniany krzyż kapitulny noszony przez kujawskich duchownych otwiera trwający do dnia dzisiejszego, z różnym natężeniem, okres w dziejach Włocławka tworzenia obiektów falerystycznych poświęconych różnym wydarzeniom.

Masowe ich pojawienie następuje dopiero w 2. połowie XIX wieku. W tym czasie zaczęły powstawać organizacje i stowarzyszenia społeczne, których działalność zaowocowała emisjami licznych odznak organizacyjnych i okolicznościowych. Wymienić w tym miejscu należy Ochotniczą Straż Pożarną (1874 r.), Włocławskie Towarzystwo Wioślarskie (1886 r.), obchodzące w tym roku 130-lecie istnienia, Towarzystwo Chrześcijańskich Rzemieślników i Przemysłowców Polskich (1906 r.), Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Chór Rzemieślniczy „Lutnia”. Produkcja odznaki, podobnie jak medalu, służyła m.in. upamiętnieniu ważnego wydarzenia w życiu organizacji, typu — jubileusze czy zjazdy, ale również wydawano je za wysługę lat dla członków. Takim przykładem jest chociażby odznaka pamiątkowa I Zjazdu Straży Pożarnych z Królestwa Polskiego, który odbył się we Włocławku w 1910 r.

Okres dwudziestolecia międzywojennego przyniósł kolejne emisje odznak. Szkoły włocławskie, takie jak Gimnazjum ks. Jana Długosza czy Gimnazjum SS Urszulanek ustanowiły swe znaki identyfikacyjne. Podobnie rzecz się miała z 14. pułkiem piechoty, Kujawską Elektrownią Okręgową, Izbą Rzemieślniczą, Chrześcijańskim Zjednoczeniem Zawodowym. Jednak najliczniejsza grupa pamiątek falerystycznych związana była ze sportem. Wskazać trzeba na ogromną liczbę odznak związanych z wioślarstwem (WTW, KKW), tak organizacyjnych, jak i jubileuszowych, nagrodowych i pamiątkowych. Kolejną organizacją sportową we Włocławku, która pozostawiła po sobie „mówiąc przysłowiowo” dzieje spisane na odznakach, jest Towarzystwo Kolarzy (cyklistów), którego początki sięgają 1920 r., gdy przy Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” we Włocławku utworzono autonomiczną sekcję kolarską. Wyczytać z nich można daty i miejsca odbywania zawodów, obchodzone jubileusze, nazwiska nagrodzonych i miejsca zajmowane w sportowej rywalizacji. Na wystawie zaprezentowany zostanie wyjątkowy zbiór odznak, liczący kilkadziesiąt obiektów, często jednostkowych, po Feliksie Różańskim, animatorze kolarstwa, mistrzu Kujaw za lata 1923–24 i 1924–25 oraz mistrzu Włocławka na 1000 metrów w latach 1926–27. Prawdziwym rarytasem kolekcjonerskim, cennym z uwagi na rzadkość, jest zbiór odznak nadawanych przez Żydowskie Towarzystwo Sportowe „Makabi” we Włocławku.

Symbolika wizerunków odznak organizacyjnych nawiązuje do atrybutów poszczególnych dyscyplin sportowych. W przypadku WTW mamy przedstawienie skrzyżowanych wioseł z kotwicą i herbem miasta. Często są one pokryte emalią w kolorach włocławskich wioślarzy, tj. niebieskim i białym. Atrybutem jednoznacznie identyfikującym Towarzystwo Kolarzy we Włocławku jest stylizowane przedstawienie koła rowerowego, często z emalią w różnych kolorach. Towarzyszy im często wygrawerowany napis okolicznościowy.

Większość przedwojennych odznak była wytworem pracy rzemieślników-jubilerów, którzy przygotowanymi matrycami wybijali odznaki, zdobiąc je poprzez rytowanie (grawerowanie) oraz emaliowanie (wypełnienie kolorową szklistą powłoką fragmentu lub całości obiektu) osiągali wysoki poziom artyzmu swoich dzieł.

Po II wojnie światowej dopiero w latach 70. XX wieku następuje masowe pojawienie się odznak organizacyjnych, sportowych, jubileuszowych, pamiątkowych i rzadko spotykanych we wcześniejszym okresie znaczków określających zakład pracy. Dokumentują one dziś już zapomniane wydarzenia, spotkania, konferencje i inne lokalne przedsięwzięcia, których liczba, patrząc na odznaki i znaczki, była olbrzymia.

Niekwestionowanym liderem dostarczającym pamiątek falerystycznych obrazujących własną działalność jest Oddział Kujawski PTTK we Włocławku. Wśród projektantów odznak, znaczków i medali byli znani artyści, jak np. Leon Płoszaj — autor projektu znaczka upamiętniającego I Zlot Turystów na Kujawach PTTK z 12–13 września 1959 r. Wymienić można również Wita Płażewskiego i Antoniego Bisagę.

Marian Cieślak